Σαν κεραυνός εν αιθρία αποτελεί η είδηση αιφνίδιου θανάτου σε ένα παιδί ή ένα έφηβο προκαλώντας απερίγραπτη θλίψη αλλά και πολλά ερωτηματικά. Η εμφάνιση καρδιακής ανακοπής/αιφνίδιου καρδιακού θανάτου σε παιδιά και εφήβους είναι σπάνια. Υπολογίζεται ότι 1 με 2 παιδιά και έφηβοι ανά 100000 πληθυσμού το χρόνο θα υποστούν καρδιακή ανακοπή που μπορεί να οδηγήσει σε αιφνίδιο καρδιακό θάνατο.
Ποια είναι τα αίτια της καρδιακής ανακοπής στα παιδιά και τους εφήβους;
Τα αίτια που μπορεί να οδηγήσουν σε καρδιακή ανακοπή στα παιδιά και στους εφήβους είναι παρόμοια με τους ενήλικες αλλά έχουν διαφορετική συχνότητα . Στους ενήλικες η συνηθέστερη αιτία είναι η στεφανιαία νόσος (η νόσος των αρτηριών της καρδιάς) ενώ στα παιδιά και στους εφήβους η στεφανιαία νόσος είναι σπάνια. Στα παιδιά και στους εφήβους τα συχνότερα αίτια είναι οι συγγενείς καρδιοπάθειες (νοσήματα της καρδιάς που υπήρχαν από τη γέννηση του παιδιού όπως η τετραλογία Fallot, η υποπλαστική αριστερή κοιλία και η μετάθεση των μεγάλων αγγείων), πρωτοπαθείς αρρυθμιολογικές διαταραχές (όπως το σύνδρομο μακρού QT και το σύνδρομο Wolff – Parkinson – White ), μυοκαρδιοπάθειες ( κυρίως υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια και η διατατική μυοκαρδιοπάθεια), μυοκαρδίτιδες (λοιμώξεις του καρδιακού μυός που συνήθως οφείλονται σε ιούς) και διάφορες άλλες καρδιακές παθήσεις όπως οι αγγειίτιδες των στεφανιαίων αγγείων, η ανώμαλη έκφυση των στεφανιαίων αρτηριών, ο διαχωρισμός της αορτής κ.α..
Υπάρχει κληρονομική προδιάθεση για αιφνίδιο καρδιακό θάνατο;
Σε ένα σημαντικό ποσοστό των ασθενών υπάρχει ιστορικό καρδιακής ανακοπής/αιφνίδιου καρδιακού θανάτου σε άλλο μέλος της οικογένειας. Η πρόοδος της γενετικής ιατρικής έχει καταδείξει ότι το 1/3 των περιπτώσεων καρδιακής ανακοπής/αιφνίδιου καρδιακού θανάτου οφείλεται σε γενετικούς παράγοντες.
Μπορεί να προηγούνται συμπτώματα της καρδιακής ανακοπής;
Πολύ συχνά τα παιδιά και οι έφηβοι που υπέστησαν καρδιακή ανακοπή/αιφνίδιο καρδιακό θάνατο είχαν αναφέρει συμπτώματα μέχρι και 30 μήνες πριν από το επεισόδιο. Τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονταν συνήθως με τη μορφή προκάρδιου άλγους (πόνος στο στήθος), δύσπνοιας (δυσκολίας στην αναπνοή), ζάλης, αισθήματος παλμών, λιποθυμικού ή προλιποθυμικού επεισοδίου.
Μπορεί να εφαρμοστούν μέτρα για πρόληψη του αιφνίδιου καρδιακού θανάτου;
Υπάρχει όμως κάποιος τρόπος που να μπορούμε να αποτρέψουμε τις καταστροφικές αυτές καταστάσεις; Μήπως θα πρέπει να εφαρμοστεί ένα πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου (screening) σε όλα τα παιδιά ώστε να εντοπιστούν και να αντιμετωπιστούν έγκαιρα εκείνες οι καταστάσεις που μπορεί δυνητικά να οδηγήσουν σε καρδιακή ανακοπή ;
Επί του παρόντος δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να συστήνουν μια συγκεκριμένη μέθοδο προσυμπτωματικού ελέγχου για την πρόληψη της καρδιακής ανακοπής σε παιδιά και εφήβους καθώς υπάρχουν πολλά άλυτα ζητήματα που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα του.
Τα σημαντικότερα ερωτήματα που ακόμη δεν έχουν απαντηθεί όσον αφορά τον προληπτικό έλεγχο για καρδιακή ανακοπή στα παιδιά είναι:
- Ποια από τα παιδιά θα πρέπει να υποβληθούν σε προσυμπτωματικό έλεγχο;
- Tο πρόγραμμα ελέγχου πρέπει να εφαρμοστεί σε ολόκληρο τον παιδικό πληθυσμό ή να επικεντρωθεί σε συγκεκριμένες ομάδες όπως οι αθλητές;
- Σε ποια ηλικία θα πρέπει να γίνει ο προσυμπτωματικός έλεγχος; Οι συγγενείς καρδιοπάθειες π.χ. αφορούν συνήθως τα παιδιά βρεφικής και προνηπιακής ηλικίας ενώ διάφορες μυοκαρδιοπάθειες (όπως η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια που αποτελεί μια σχετικά συχνή αιτία καρδιακής ανακοπής στους αθλητές) εμφανίζονται συνήθως μετά από την ηλικία των 12 ετών.
- Ποια μέθοδος είναι η ιδανικότερη για να ανιχνεύσει τις καταστάσεις αυτές; Μελέτες έχουν δείξει ότι το ακόμα και το απλό ηλεκτροκαρδιογράφημα μπορεί να μην είναι αποδοτικό ως εξέταση προσυμπτωματικού ελέγχου αφού μπορεί να έχει τόσο ψευδώς θετικά αποτελέσματα (να έχει δηλαδή ευρήματα ενώ η καρδιά είναι φυσιολογική – οδηγώντας στην περαιτέρω εκτέλεση άσκοπων και δαπανηρών εξετάσεων), όσο και ψευδώς αρνητικά (να μην δείξει τίποτα ενώ η καρδιά παρουσιάζει κάποιο πρόβλημα).
Ποια μέθοδο προσυμπτωματικού ελέγχου προτείνουν η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρία(AHA) και η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής (AAP);
Η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρία (AHA) και η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής (AAP) συνιστούν στους ιατρούς να στηρίζονται σε δύο κύριους άξονες για τον προληπτικό έλεγχο της καρδιακής ανακοπής και του αιφνίδιου καρδιακού θανάτου. Οι άξονες αυτοί στρέφονται στη λήψη ενός πλήρους ιστορικού και την πραγματοποίηση μιας λεπτομερούς κλινικής εξέτασης.
Ποια στοιχεία από το ιστορικό του παιδιού/εφήβου είναι βαρύνουσας σημασίας;
Από το ατομικό ιατρικό ιστορικό των παιδιών θα πρέπει να αναζητηθεί με επιμέλεια η παρουσία συμπτωμάτων όπως συγκοπή ή παραλίγο συγκοπή, θωρακικού άλγους, ζάλης, αισθήματος παλμών, εύκολης κόπωσης και δυσκολίας στην αναπνοή ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της άσκησης. Σημαντικό επίσης είναι το προηγούμενο ιατρικό ιστορικό του παιδιού. Παιδιά που είχαν ιστορικό μυοκαρδίτιδας ή νόσου Kawasaki (φλεγμονή που μπορεί να προκαλέσει βλάβη στα αγγεία της καρδιάς ) καθώς και τα παιδιά που διαγνώσθηκαν με συγγενή καρδιοπάθεια αποτελούν μια ιδιαίτερη ομάδα αυξημένου καρδιακού κινδύνου. Θα πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη βαρύτητα στο οικογενειακό ιστορικό των εξεταζόμενων παιδιών αφού όπως προαναφέρθηκε ένα σημαντικό ποσοστό των περιπτώσεων καρδιακής ανακοπής έχουν γενετικό υπόβαθρο. Απαραίτητα ερωτήματα που οφείλει να θέσει ο ιατρός στους γονείς των παιδιών/ εφήβων είναι:
- Υπάρχει ιστορικό αιφνίδιου και χωρίς αιτιολογία θανάτου σε μέλος της οικογένειας σε ηλικία μικρότερη των 50 ετών;
- Υπάρχει κάποιο μέλος της οικογένειας με πρόβλημα στην καρδιά όπως μυοκαρδιοπάθεια ή κάποια αρρυθμία. Με αυτό τον τρόπο ο κλινικός γιατρός ψάχνει να ανιχνεύσει παθήσεις της καρδιάς που κληρονομούνται όπως η υπερτροφική ή διατατική μυοκαρδιοπάθεια, αρρυθμιογόνος μυοκαρδιοπάθεια της δεξιάς κοιλίας, σύνδρομο μακρού ή βραχέως QT, σύνδρομο Brugada κλπ.
Τι είναι απαραίτητο να περιλαμβάνει η κλινική εξέταση ενός παιδιού/εφήβου για την πρόληψη της καρδιακής ανακοπής;
Η κλινική εξέταση θα πρέπει να είναι λεπτομερής και να περιλαμβάνει τη μέτρηση της αρτηριακής πίεσης και της καρδιακής συχνότητας, και την ακρόαση της καρδιάς για την αξιολόγηση της καρδιακής συχνότητας και ρυθμού και τον εντοπισμό καρδιακού φυσήματος.
Σε κάθε περίπτωση όπου ο ιατρός της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας εντοπίσει ύποπτα ευρήματα από το οικογενειακό ή ατομικό ιατρικό ιστορικό , την αναφερομένη συμπτωματολογία ή εάν υπάρχουν παθολογικά ευρήματα από την εξέταση ,το παιδί ή ο έφηβος θα πρέπει να παραπεμφθεί σε ειδικό καρδιολόγο για περαιτέρω αξιολόγηση.
Συμπερασματικά η καρδιακή ανακοπή και ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος στα παιδιά και εφήβους αν και είναι σπάνια μπορεί να συμβεί. Χωρίς αμφιβολία είναι πολύ λυπηρό να κόβεται το νήμα της ζωής ενός παιδιού προτού ακόμα προλάβει να ανοίξει τα φτερά του. Ιδιαίτερη βαρύτητα επομένως θα πρέπει να δοθεί σε εκείνες τις περιπτώσεις όπου με τον κατάλληλο έλεγχο και θεραπευτική αντιμετώπιση θα μπορούσε να προληφθεί και να αποτραπεί.
