«Κατά πάσα πιθανότητα καμία άλλη τόσο σοβαρή κατάσταση δεν παραβλέπεται τόσο συχνά από τον κλινικό ιατρό». Αυτά αναφέρει ο Sir William Osler, ο πατέρας της σύγχρονης ιατρικής, στο μνημειώδες έργο του το 1892: The Principles and Practice of Modern Medicine. Η περικαρδίτιδα είναι η φλεγμονή του περικαρδίου (του σάκου μέσα στον οποίο βρίσκεται η καρδιά). Το περικάρδιο προστατεύει και ελαττώνει την τριβή ανάμεσα στην καρδία και στα γύρω όργανα. Η περικαρδίτιδα μπορεί να συνοδεύεται (όχι πάντα) από την παρουσία περικαρδιακού υγρού (περικαρδιακή συλλογή) μέσα στον περικαρδιακό σάκο. Εάν το υγρό αυτό αυξηθεί πέραν ενός σημείου μπορεί να συμπιέσει την καρδία. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται καρδιακός επιπωματισμός και αν δεν αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά και έγκαιρα μπορεί να είναι επικίνδυνος για τη ζωή.
Αίτια περικαρδίτιδας: Η περικαρδίτιδα έχει πολλά αίτια συμπεριλαμβανομένων των ακολούθων:
- Άγνωστη αιτία (ονομάζεται και ιδιοπαθής) – Σε πολλές περιπτώσεις η αιτία της περικαρδίτιδας δεν μπορεί να εντοπιστεί. Ευτυχώς αυτό δεν είναι πάντα απαραίτητο, ειδικά αν η κατάσταση βελτιώνεται με εμπειρική θεραπεία με αντιφλεγμονώδη φάρμακα.
- Λοίμωξη – Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων αφορά ιογενείς λοιμώξεις.
- Ακτινοβολία – Η προηγηθείσα ακτινοβολία στο θώρακα στα πλαίσια αντιμετώπισης κακοήθων νεοπλασμάτων μπορεί να προκαλέσει φλεγμονή του περικαρδίου.
- Τραύμα – Αφορά είτε αμβλύ τραύμα (π.χ. πρόσκρουση τιμονιού σε αυτοκινητιστικά ατυχήματα) ή διατιτραίνων τραύμα (π.χ. από σφαίρα ή μαχαίρι). Το έμφραγμα του μυοκαρδίου που τραυματίζει τον καρδιακό μυ μπορεί να προκαλέσει περικαρδίτιδα.
- Φάρμακα και τοξίνες
- Μεταβολικά αίτια – Η νεφρική ανεπάρκεια και ο υποθυρεοειδισμός μπορούν να προκαλέσουν την νόσο.
- Κακοήθειες – Η μετάσταση ενός κακοήθους όγκου προς την καρδία (συνήθως πνεύμονα, μαστού και λέμφωμα Hodgkin) μπορεί να προκαλέσει περικαρδίτιδα
- Ρευματικά νοσήματα – Ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, το σκληρόδερμα, η μεικτή νόσος του συνδετικού ιστού κ.α.
- Γαστρεντερικά νοσήματα- Αφορά τις φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου (ελκώδης κολίτιδα και νόσος του Crohn)
Συμπτώματα περικαρδίτιδας: Το συνηθέστερο σύμπτωμα είναι ο πόνος στο στήθος ο οποίος επιδεινώνεται με τη βαθιά αναπνοή. Συνήθως αρχίζει απότομα, είναι οξύς και αφορά κυρίως το πρόσθιο τμήμα του θώρακα. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο πόνος μπορεί να είναι αμβλύς και συμπιεστικός και να ομοιάζει με τον πόνο στο οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου. Ο πόνος συχνά ελαττώνεται σε ένταση κατά τη λήψη της καθιστής θέσης και μπορεί να αντανακλά προς τον ώμο και την πλάτη. Ορισμένοι ασθενείς εμφανίζουν και πυρετό.
Διάγνωση περικαρδίτιδας: Η διάγνωση της νόσου βασίζεται στην κλινική εξέταση και σε συνδυασμό απεικονιστικών και εργαστηριακών εξετάσεων.
Κλινική εξέταση – Σε ορισμένες περιπτώσεις περικαρδίτιδας κατά την ακρόαση της καρδίας από τον ιατρό με το στηθοσκόπιο υπάρχει ένας ανώμαλος ήχος που ονομάζεται περικαρδιακός ήχος τριβής. Ο ήχος αυτός θεωρείται ότι δημιουργείται καθώς τα φλεγμαίνοντα στρώματα του περικαρδίου τρίβονται μεταξύ τους.
Ηλεκτροκαρδιογράφημα – Τόσο η περικαρδίτιδα όσο και η περικαρδιακή συλλογή μπορεί να προκαλέσουν ενδεικτικές αλλοιώσεις στο ηλεκτροκαρδιογράφημα.
Προσδιορισμός παρουσίας περικαρδιακής συλλογής – Στην ακτινογραφία θώρακος μπορεί να παρατηρηθεί αύξηση του μεγέθους της καρδιακής σκιάς μόνο σε περιπτώσεις ύπαρξης μεγάλης περικαρδιακής συλλογής. Αντίθετα το υπερηχοκαρδιογράφημα (εξέταση της καρδίας με υπερήχους) αποτελεί μια ποιο ευαίσθητη δοκιμασία για την ανίχνευση περικαρδιακής συλλογής, τον προσδιορισμό της ποσότητας του περικαρδιακού υγρού και προπαντός τον καθορισμό εάν η συλλογή προκαλεί συμπίεση της καρδιάς. Ωστόσο η απουσία περικαρδιακής συλλογής δεν αποκλείει την ύπαρξη περικαρδίτιδας.
Πρόκειται για περικαρδίτιδα; Για να τεθεί η διάγνωση της νόσου θα πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστο δύο από τα τέσσερα ακόλουθα κριτήρια:
- Πόνος στο στήθος
- Περικαρδιακός ήχος τριβής
- Αλλοιώσεις στο ηλεκτροκαρδιογράφημα
- Περικαρδιακή συλλογή
Οι περισσότεροι ασθενείς έχουν αυξημένα επίπεδα στο αίμα μιας ουσίας που ονομάζεται C-αντιδρώσα πρωτεΐνη (CRP). Η πρωτεΐνη αυτή αυξάνει σε καταστάσεις που υπάρχει φλεγμονή στον οργανισμό και αποτελεί χρήσιμο εργαλείο στη διάγνωση και παρακολούθηση των ασθενών με περικαρδίτιδα.
Θεραπεία – Οι στόχοι της θεραπείας περιλαμβάνουν την ανακούφιση από τον πόνο και την αντιμετώπιση της φλεγμονής και του περικαρδιακού υγρού. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να απαιτηθεί ειδική θεραπεία ανάλογα με το αίτιο. Συνήθως δεν απαιτείται εισαγωγή σε νοσοκομείο παρά μόνο σε εκείνες τις περιπτώσεις όπου θα πραγματοποιηθούν εξειδικευμένες εξετάσεις για αποκλεισμό συγκεκριμένης αιτίας που να απαιτεί ειδική αντιμετώπιση ή όταν υπάρχει αυξημένος κίνδυνος μιας πρώιμης επιπλοκής( π.χ. υψηλός πυρετός, καρδιακός επιπωματισμός, μεγάλη περικαρδιακή συλλογή, πρόσφατη θεραπεία με αντιπηκτικά κ.α.).
Αντιμετώπιση του πόνου – Στους περισσότερους ασθενείς με οξεία περικαρδίτιδα, η θεραπεία αρχίζει με μη στεροειδή αντί-φλεγμονώδη φάρμακα (ιβουπροφένη, ασπιρίνη). Η ανάπαυση θεωρείται επίσης ένα σημαντικό μέρος της θεραπείας στην οξεία φάση της νόσου. Επιπλέον των αντιφλεγμονωδών φαρμάκων στην αγωγή προστίθεται και κολχικίνη η οποία βελτιώνει περαιτέρω τα συμπτώματα και μειώνει τις υποτροπές της νόσου. Εάν τα φάρμακα αυτά δεν είναι αποτελεσματικά ή δεν μπορούν να γίνουν ανεκτά τότε χρησιμοποιούνται τα στεροειδή (κορτιζόνη).
Αντιμετώπιση της αιτίας – Όταν προσδιοριστεί μια συγκεκριμένη αίτια που να προκαλεί την περικαρδίτιδα τότε η θεραπεία στοχεύει προς την υποκείμενη πάθηση.
Περικαρδιοκέντηση – Είναι η αφαίρεση υγρού από τον περικαρδιακό σάκο με τη χρήση λεπτής βελόνας. Πραγματοποιείται συνήθως σε μεγάλες περικαρδιακές συλλογές που είτε προκαλούν καρδιακό επιπωματισμό (συμπίεση της καρδίας) ή όταν υπάρχει διαγνωστικό πρόβλημα.
